Ndinaya
Ndị usoro sayensị bụ usoro nyocha nke ejiri mara ya sayensị eke kemgbe narị afọ nke iri na asaa. Ọ bụ usoro siri ike nke na -enye ohere ịkọwa ọnọdụ, ịhazi na nwalee echiche.
Ikwu na ọ bụ ọkà mmụta sayensị pụtara na ebumnuche ya bụ imepụta ihe ihe omuma.
Ihe e ji mara ya bụ:
- Nyocha usoro: Ọ bụ echiche nke ụma wee họrọ nhọrọ. Ọ bụ ihe ndekọ nke ihe na -eme n'ụwa n'ezie.
- Ajụjụ ma ọ bụ nhazi nsogbu: Site na nleba anya, nsogbu ma ọ bụ ajụjụ na -ebilite nke chọrọ ka edozi ya. N'aka nke ya, a na -emepụta echiche, nke nwere ike ịza ajụjụ a jụrụ. A na -eji echiche aghụghọ na -echepụta echiche.
- Nnwale: Ọ mejupụtara ọmụmụ ihe site na mmeputakwa ya, na -abụkarị n'okpuru ọnọdụ ụlọ nyocha, ugboro ugboro na n'okpuru ọnọdụ a na -achịkwa. Emebere nnwale ahụ n'ụzọ nke na ọ nwere ike ikwenye ma ọ bụ ịgbagha echiche echepụtara.
- Mbipụta nkwubi okwu: Ọ bụ obodo sayensị na -ahụ maka ịtụle nsonaazụ enwetara site na nyocha ndị ọgbọ, ya bụ, ndị sayensị ndị ọzọ nke otu ọpụrụiche na -enyocha usoro na nsonaazụ ya.
Usoro sayensị nwere ike ibute mmepe tiori. Nkọwapụta bụ nkwupụta ekwenyela, opekata mpe. Ọ bụrụ na -egosi na tiori bụ eziokwu na oge niile na ebe niile, ọ ga -abụ iwu. Ndị iwu okike ha na -adịgide adịgide na -adịghịkwa agbanwe agbanwe.
Enwere ogidi abụọ dị mkpa nke usoro sayensị:
- Mmeputakwa: Ọ bụ ikike ịmegharị nnwale. Ya mere, Akwụkwọ Sayensị Ha gụnyere data niile gbasara nnwale emere. Ọ bụrụ na ha enyeghị data iji nye ohere ka emee otu nnwale ahụ, a gaghị ewere ya dị ka nnwale sayensị.
- Nkọwapụ: Enwere ike ịgbagha echiche ọ bụla ma ọ bụ nkwupụta sayensị. Nke ahụ bụ, ị ga -enwerịrị ike iche n'echiche nnwale siri ike nke na -emegide nkwupụta mbụ. Dịka ọmụmaatụ, ọ bụrụ na m asị, "nwamba violet niile bụ nwanyị”, Ọ gaghị ekwe omume ịgha ụgha, maka enweghị ike ịhụ nwamba na -acha odo odo. Ọmụmaatụ a nwere ike iyi ihe ịkwa emo mana a na -ekwu ụdịrị nkwupụta a n'ihu ọha gbasara ụlọ ọrụ ndị anaghị ahụkwa anya, dị ka ndị ọbịa.
Ihe atụ nke usoro sayensị
- Ọrịa anthrax
Robert Koch bụ dibịa bekee nke biri ndụ na ọkara nke abụọ nke narị afọ nke 19 na mmalite narị afọ nke 20.
Mgbe anyị na -ekwu maka onye sayensị, ihe ọ chọpụtara abụghị naanị gbasara ụwa gbara ya gburugburu kamakwa nchọpụta nke ndị sayensị ndị ọzọ. Ya mere, Koch buru ụzọ malite na ngosi Casimir Davaine na bacillus anthrax na -ebufe ya ozugbo n'etiti ehi.
Ihe ọzọ ọ hụrụ bụ ntiwapụ nke anthrax na -akọwaghị ebe ọ na -enweghị onye nwere anthrax.
Ajụjụ ma ọ bụ nsogbu: Gịnị kpatara enwere anthrax na -efe efe ebe ọ nweghị onye na -ebute efe efe?
Ụgha
Nnwale: Ndị ọkà mmụta sayensị na -echepụtakarị ụzọ nnwale ha, ọkachasị mgbe ha na -abịaru nso na mpaghara ihe ọmụma nke emebeghị nyocha. Koch mepụtara ụzọ nke ya maka ịsacha bacillus na nlele ọbara yana zụlite ya.
Nsonaazụ ya na -apụta: Bacilli enweghị ike ịlanarị na mpụga onye ọbịa (ekwetaghị n'ụzọ ụfọdụ). Agbanyeghị, bacilli na -emepụta endospores nke na -adị ndụ na mpụga onye ọbịa ma nwee ike ibute ọrịa.
Nnyocha Koch nwere ọtụtụ nsonaazụ na mpaghara sayensị. N'aka nke ọzọ, nchọpụta nlanarị nke nje (na -ebute ọrịa) na mpụga ihe ndị dị ndụ malitere usoro ịgba ọgwụ mgbochi nke ihe ịwa ahụ na ihe ụlọ ọgwụ ndị ọzọ.
Mana na mgbakwunye usoro ya ejiri mee nyocha anthrax mechara bụrụ nke zuru oke maka ịmụ ụkwara nta na ọgbụgbọ. Maka nke a, ọ mepụtara usoro ntụcha na nsacha, yana usoro mgbasa nke nje dị ka efere agar na efere Petri. A ka na -eji ụzọ ndị a taa.
Nkwubi okwu. Site n'ọrụ ya dabere na usoro sayensị, o ruru nkwubi okwu ndị a, nke ka dị ire taa ma na -achị nyocha gbasara nje niile:
- N'ọrịa, microbe nọ ya.
- Enwere ike iwere microbe n'aka onye ọbịa wee topụta onwe ya (ọdịbendị).
- Enwere ike imepụta ọrịa ahụ site na iwebata ọdịbendị dị ọcha nke microbe n'ime onye nnwale nnwale ahụike.
- Enwere ike mata otu microbe na onye butere ọrịa.
- Ogwu mgbochi kịtịkpa
Edward Jenner bụ onye sayensị nke biri n'England n'agbata narị afọ nke 17 na 19.
N'oge ahụ kịtịkpa bụ ọrịa dị ize ndụ nye mmadụ, na -egbu 30% nke ndị butere ọrịa ma na -ahapụ ọnya n'ahụ ndị lanarịrị, ma ọ bụ mee ka ha kpuo ìsì.
Otú ọ dị, kịtịkpa na meriri ọ dị nro, enwere ike ịgbasa ya site na ehi ruo mmadụ site na ọnya dị na ara ehi. Jenner chọpụtara na ọtụtụ ndị na -arụ ọrụ mmiri ara ehi kwuru na ọ bụrụ na ha enwetala kịtịkpa site na ehi (nke gwọrọ ngwa ngwa) na ha agaghị arịa ọrịa kịtịkpa mmadụ.
Nchọpụta: Nkwenkwe mgbochi ọrịa nke enwetara site na nje kịtịkpa na -efe efe. Site na nleba anya a, Jenner gara nzọ na -esote na usoro sayensị, na -ejigide echiche na nkwenye a bụ eziokwu ma mepụta nnwale ndị dị mkpa iji gosi ma ọ bụ ịgbagha ya.
Nkọwa: Ọrịa pox na -efe efe na -enye obere kịtịkpa mmadụ ihe mgbochi.
Nnwale: Agaghị anabata nnwale Jenner taa, dịka emere ya na mmadụ. Ọ bụ ezie na n'oge ahụ enweghị ụzọ ọzọ a ga -esi nwalee echiche ahụ, ịnwale nwa taa ga -abụ ihe a na -agaghị anabata nke ọma. Jenner wepụtara ihe sitere na akpịrị ehi ahụ n'aka onye na -elekọta mmiri ara nke butere ọrịa ma tinye ya n'aka nwata nwoke, nwa onye na -elekọta ubi ya. Nwa nwoke ahụ na -arịa ọrịa ruo ọtụtụ ụbọchị mana ọ gbakere nke ọma. Jenner mechara were ihe ọnya kịtịkpa mmadụ wee tinye ya n'otu ogwe aka nwata ahụ. Otú ọ dị, nwata ahụ ebuteghị ọrịa ahụ. Mgbe ule nke mbụ a gasịrị, Jenner kwughachiri nnwale ahụ ya na mmadụ ndị ọzọ wee bipụtapụta nchoputa ya.
Nchikota: nkwenye siri ike. Ya mere (ụzọ mwepu ego) ibute mmadụ ọrịa kịtịkpa na -echebe ya pụọ na ọrịa kịtịkpa mmadụ. Ka oge na -aga, ndị ọkà mmụta sayensị nwere ike megharịa nnwale Jenner wee nweta otu nsonaazụ.
N'ụzọ dị otu a, echepụtara "ọgwụ mgbochi" mbụ: itinye ụdị nje na -esighị ike iji nye mmadụ ọgwụ mgbochi megide nje siri ike na nke kacha emerụ ahụ. Ugbu a, a na -ejikwa otu ụkpụrụ ahụ maka ọrịa dị iche iche. Okwu a bụ "ọgwụ mgbochi ọrịa" sitere n'ụdị mbụ nke ịgba ọgwụ mgbochi yana nje bovine.
- Ị nwere ike itinye usoro sayensị
Usoro sayensị bụ ụzọ e si enyocha hypotheses. Iji tinye ya n'ọrụ, ọ dị mkpa inwe ike ịme nnwale.
Dịka ọmụmaatụ, were ya na ị na -arahụ ụra mgbe niile n'oge klaasị mgbakọ na mwepụ gị.
Nchọpụta gị bụ: Ana m arọ nrọ na klaasị mgbakọ na mwepụ.
Otu echiche nwere ike bụrụ: Ị na -arahụ ụra na klas mgbakọ na mwepụ n'ihi na ị naghị ehi ụra nke ọma n'abalị gara aga.
Iji mee nnwale nke na -egosi ma ọ bụ na -agbagha echiche ahụ, ọ dị ezigbo mkpa ka ị ghara ịgbanwe ihe ọ bụla na akparamagwa gị, ewezuga awa ụra: ị ga -enwerịrị otu nri ụtụtụ, nọdụ otu ebe na klaasị, kwuo okwu. otu ndị mmadụ.
Nlele: N'abalị tupu klaasị mgbakọ na mwepụ, ị ga -arahụ ụra otu awa tupu mgbe ahụ.
Ọ bụrụ na ịkwụsị ịrahụ ụra n'oge klaasị mgbakọ na mwepụ mgbe ịmechara nnwale ahụ ugboro ugboro (echefula mkpa ọ dị ime nnwale ahụ ọtụtụ oge) a ga -akwado nkwenye ahụ.
Ọ bụrụ na ị na -arahụ ụra, i kwesịrị ịzụlite echiche ọhụrụ.
Dị ka ọmụmaatụ:
- Echiche Ụgha 1. Ịrahụ ụra otu awa ezughị. Tinyegharịa nnwale ahụ na -abawanye ụra awa abụọ.
- Hypothesis 2. Ihe ọzọ na -etinye aka na mmetụta nke ụra (ọnọdụ okpomọkụ, nri a na -eri n'ụbọchị). A ga -ahazi nnwale ndị ọhụrụ iji chọpụta ihe ndị ọzọ.
- Mwepụta 3. Ọ bụ mgbakọ na mwepụ na -eme ka ị na -ehi ụra n'ihi ya, ọ nweghị ụzọ isi zere ya.
Dị ka enwere ike ịhụ na ihe atụ a dị mfe, usoro sayensị na -achọsi ike mgbe anyị na -eme nkwubi okwu, ọkachasị mgbe egosighi nkwenye mbụ anyị.
